01. Anh (chị) có khỏe không? / Jak się masz? or Co słychać?
02. Xin chào! / Dzień dobry
03. Xin chào! / Dobry wieczór
04. Ngủ ngon!/ Dobranoc
05. Chào./ Cześć
06. Chào. / Witaj
07. Tạm biệt, hẹn gặp lại. / Do widzenia, do zobaczenia
08. Cám ơn./ Dziękuję
09. Không có gì./ Proszę
10. Xin vui lòng./ Proszę
11. Tôi xin lỗi./ Przepraszam
12. Xin chúc mừng./ Na zdrowie or sto lat
13. Chúc sức khỏe./ Na zdrowie!
14. Xin lỗi, ai vậy./ Kto mówi?
15. Tại sao?/ Dlaczego?
16. Khi nào?/ Kiedy?
17. Ai?/ Kto?
18. về cái gì?/ Po co?
19. Khi nào?/ Kiedy?
20. Đây nè./ Proszę
21. Anh bao nhiêu tuổi ?/ Ile masz lat?
22. Tôi 27 tuổi./ Mam 27 lat
23. Anh sống ở đâu ?/ Gdzie mieszkasz?
24. Anh làm nghề gì ?/ Jaki masz zawód?
25. Bao nhiêu ?/ Ile to kosztuje? or Po ile to jest?
26. Cho tôi cái đó./ Daj mi to
27. Tôi yêu em./ Kocham Cię
28. Tôi thích anh./ Lubie Cię
29. Anh nhớ em./ Tęsknię za Tobą
30. Tôi muốn em./ Pragnę Cię
31. Chúng ta hãy nói chuyện./ Porozmawiajmy
32. Chúng ta hãy nhảy./ Zatańczymy?
33. Bạn trai./ Chłopak
34. Bạn gái./ Dziewczyna
35. Anh trai(em)./ Brat
36. Chị gái(em)./ Siostra
37. Tôi có vợ./ Jestem żonaty
38. Tôi có chồng./ Jestem zamężna
39. Tôi có thai./ Jestem w ciąży
40. Tôi không hiểu./ Nie rozumiem
41. Tôi nói tiếng Balan./ Mówię po polsku
42. Tôi nói tiếng Anh./ Mówię po angielsku
43. Em có ưng tôi không ?/ Wyjdziesz za mnie?
44. Anh có thể làm điều đó cho tôi ?/ Jak mogłes (-aś) mi to zrobić?
45. Gửi lời thăm./ Z poważaniem
46. Tiền./ Pieniądze
47. Tôi không thể sống với anh./ Nie mogę bez Ciebie żyć
48. Tôi không có tiền./ Nie mam pieniędzy
49. Tôi ở tuổi vị thành niên./ Jestem niepełnoletnia
50. (đi)bằng xe hơi./ Samochodem
51. (đi) bằng máy bay./ Samolotem
52. (đi)bằng xe lửa./ Pociągiem
53. Chúc mừng năm mới!/ Szczęśliwego Nowego Roku!
54. Phục sinh vui vẻ!/ Wesołych Świąt Wielkanocnych!
55. Giáng sinh vui vẻ!/ Wesołych Świąt Bożego Narodzenia!
56. Chúng ta hãy đi xem xinê./ Chodźmy do kina
57. Chúng ta hãy cầu nguyện./ Módlmy się
58. hãy tham gia với chúng tôi./ Dołącz do nas
59. Mọi sự may mắn!/ Powodzenia
60. Anh từ đâu đến?/ Skąd jesteś?
61. Mấy giờ rồi? Która godzina?
62. Chúng ta làm gì? / Co robimy?
63. Đừng thử ? /Nawet nie próbuj
64. Tôi có thể hôn em không ?/ Mogę Cię pocałować?
65. Rất vui được gặp anh ?/ Miło Cię widzieć
66. Anh đã làm gì ?/ Co zrobiłeś?
67. Chúng ta hãy bàn chuyện với nhau./ Porozmawiajmy
68. Tôi có vấn đề./ Mam problem
69. Anh thật tuyệt./ Jesteś wspaniały!
70. Bữa ăn sáng./ Śniadanie
71. Bữa ăn trưa./ Obiad
72. Bữa ăn tối./ Kolacja
73. Tôi không biết anh ta/chị ta./ Nie znam go/jej
74. Tôi cảm thấy vui./ Czuję się wspaniale
75. hãy gọi anh ta/cô ấy./ Proszę, zadzwoń do niego/niej
76. Tôi có thể làm điều đó ? Mogę to zrobić?
77. Anh yêu dấu./ Drogi bracie
78. Chị quý mến!/ Droga siostro
79. Anh thật tuyệt!/ Wyglądasz super!
80. Kỳ nghỉ hè./ Wakacje
81. Hôm nay./ Dzisiaj
82. Ngày mai./ Jutro
83. Hôm qua./ Wczoraj
84. Tôi bận./ Jestem zajęty
85. Tôi hạnh phúc (nữ)./ Jestem szczęśliwa
86. Tôi hạnh phúc (nam)./ Jestem szczęśliwy
87. Tôi xin lỗi, tôi trễ./ Przepraszam, jestem za późno
88. Tôi đói bụng (nữ)./ Jestem głodna
89. Tôi đói bụng (nam)./ Jestem głodny
90. Tôi cần em./ Potrzebuję Cię
91. Em yêu./ Kochający
92. Em đẹp thế./ Jesteś tak piękna
93. Chúng ta hãy cưới nhau./ Ożeńmy się
94. Em rất tử tế./ Jesteś taka uprzejma
95. Hãy tin tôi./ Uwierz mi
96. Mọi sự tốt lành phải không?/ Wszystko dobrze?
97. Em hiểu không ?/ Rozumiesz?
98. Hãy nói lớn hơn./ Mów głośniej
99. Hãy nói chậm hơn./ Mów wolniej
100. Hãy dịch cái này./ Przetłumacz to
101. Xin nói lại điều đó./ Powtórz to
102. Tôi không biết./ Nie wiem
103. Tôi không thể nhớ./ Nie pamiętam
104. Em bận (nữ)./ Jestem zajęta
105. Anh bận (nam)/ Jestem zajęty
106. Đây là Sandra./ To jest Sandra
107. Anh có thể nói với Monika không ?/ Czy mogę mówić z Moniką?
108. Xin vui lòng lặp lại./ Powtórz to, proszę
109. Agnieszka không ở nhà./ Nie ma Agnieszki w domu
110. Tôi sẽ gọi lại./ Zadzwonię jeszcze
111. Hãy bảo cô ấy Robert gọi./ Powiedz jej, że Robert dzwonił
112. Đừng hiểu lầm tôi./ Nie zrozum mnie źle
113. Tôi đã nhớ em./ Tęskniłem za Tobą
114. Ngày mai chúng ta sẽ nói về điều đó./ Porozmawiamy o tym jutro
115. Bây giờ tôi phải đi./ Muszę już iść
116. Tôi có một vài vật cho bạn./ Mam coś dla Ciebie
117. Bạn sinh ngày nào ?/ Kiedy masz urodziny?
118. Trời mưa./ Pada deszcz
119. Tuyết rơi./ Pada śnieg
120. Ngày mai tôi sẽ đi./ Wyjeżdżam jutro
121. Ai đã nói với anh như thế ?/ Kto Ci tak powiedział?
122. Tôi không tin điều này./ Nie wierzę w to
123. Anh đã nói láo với tôi./ Okłamałes mnie
124. Chị đã nói dối với tôi./ Okłamałaś mnie
125. Cho tôi biết sự thật./ Powiedz mi prawde!
126. Tôi đau đầu./ Boli mnie głowa
127. Đừng tin anh ta./ Nie wierz mu
128. Đừng tin cô ta./ Nie wierz jej
129. Giấy khai sinh./ Świadectwo urodzenia
130. Giấy kết hôn./ Świadectwo ślubu
131. Giấy báo tử./ Świadectwo zgonu
132. Bằng lái xe./ Prawo jazdy
133. không quan trọng./ Nieważne
134. Hãy viết thư cho tôi./ Napisz do mnie
135. Bây giờ anh đừng xa em./ Nie opuszczaj mnie teraz
136. Đừng mong đợi./ Nie podniecaj się
137. Anh muốn ngủ và yêu em./ Pragnę się z Tobą kochać
138. Anh yêu em./ Jestem w Tobie zakochany
139. Em yêu anh./ Jestem w Tobie zakochana
140. Cho tôi mượn cái đó./ Pożycz mi to
141. Tôi bị cướp./ Okradziono mnie
142. Anh trễ./ Spóźniłem się
143. Em trễ./ Spóźniłam się
144. Anh ngu ngốc./ Jesteś głupi
145. Em khờ quá./ Jesteś głupia
146. Anh mặc trống trãi thế./ Jesteś seksowny
147. Em hở hang thế./ Jesteś seksowna
148. Không cười chế nhạo tôi./ Nie rozśmieszaj mnie
149. Anh cảm động./ Jesteś żałosny
150. Em cảm động./ Jesteś żałosna
151. Tôi muốn gặp 1 người phụ nữ lý thú./ Chcę poznać interesującą kobietę
152. Tôi muốn gặp 1 người đàn ông lý thú./ Chcę poznać interesującego mężczyznę
153. Tôi đã nói, tôi xin lỗi./ Powiedziałem, że jest mi przykro!
154. Đừng cố thử./ Nawet nie próbuj!
155. Bây giờ đến lượt bạn./ Teraz Twoja kolej
156. Tôi không muốn nói chuyện với anh./ Nie chcę z Tobą rozmawiać
157. Tiền của tôi ở đâu ?/ Gdzie są moje pieniądze?
158. Hãy cười lên!/ Uśmiech!
159. Tôi không bao giờ nói thế./ Nigdy tego nie powiedziałem
160. Em không bao giờ nói thế./ Nigdy tego nie powiedziałam
161. Tôi xin lỗi anh./ Wypraszam sobie!
162. Chúng tôi đã đính hôn vào chủ nhật vừa rồi./ Zaręczyliśmy się w zeszłą niedzielę
163. Tôi có thai./ Jestem w ciąży
164. Tôi ngủ./ Jestem śpiący
165. Em ngủ./ Jestem śpiąca
166. Đừng giận anh./ Nie bądź zły na mnie
167. Đừng giận em./ Nie bądź zła na mnie
168. anh điên rồi!/ Jesteś szalony!
169. Em điên rồi!/ Jesteś szalona!
170. Cuối tuần của anh thế nào ?/ Jak Ci upłynął weekend?
171. Cám ơn, tuyệt vời./ Wspaniale, dzięki!
172. Tôi không quan tâm về điều đó./ Nie dbam o to
173. hãy trở về với anh./ Wróć do mnie
174. Khi nào anh sẽ thăm chúng tôi./ Kiedy nas odwiedzisz?
175. Đừng hỏang sợ./ Nie panikuj!
176. tôi muốn đi tiểu./ Chce mi się siusiu
177. Điện thọai của anh số mấy ?/ Jaki masz numer telefonu?
178. Địa chỉ của anh thế nào ?/ Jaki masz adres?
179. Anh tên gì ?/ Jak się nazywasz?
180. Tôi có thể làm điều đó./ Mogę to zrobić
181. Tôi không thể làm điều đó./ Nie mogę tego zrobić
182. Sở thích của anh là gì ? / Jakie masz hobby?
183. Tôi thích nghe nhạc./ Lubię słuchać muzyki
184. Tôi thích xem phim./ Lubię oglądać filmy
185. Tôi thích du lịch./ Lubię podróżować
186. Tôi thích gặp người mới./ Lubię spotykać nowych ludzi
187. Tôi thích nhảy./ Lubię tańczyć
188. Tôi không thích anh. / Nie lubię Cię
189. yên lặng! / Cicho!
190. Đồng ý. / Zgoda!
191. tốt. / Dobrze
192. Chúng ta hãy hôn nhau. / Pocałujmy się
193. Tôi cảnh cáo anh. / Ostrzegam Cię
194. Tôi lạc đường. / Zgubiłem się
195. Em lạc đường . / Zgubiłam się
196. Nghiêm trọng. / Poważnie
197. Một ngày vui vẻ. / Miłego dnia!
198. Tôi thích công việc của tôi. / Lubię swoją pracę
199. Cho tôi thêm vài chi tiết. / Daj mi więcej szczegółów
200. Hãy để tôi nghỉ. /… Niech pomyślę…
201. Đợi 1 tí. / Zaczekaj chwilkę…
202. Thân thể. / Ciało
203. Ngực phụ nữ. / Piersi
204. chân. / Nogi
205. Niềm tin. / Wierny
206. Tôi sẽ không bao giờ rời anh / Nigdy Cię nie opuszcze
207. chúc mẹ mọi sự tốt lành trong ngày lễ mẹ. /Wszystkiego Najlepszego z okazji Dnia Mamy
208. miệng. / Usta
209. Tóc. / Włosy
210. Một ngày tuyệt vời! / Przyjemnego dnia
211. Đừng lo lắng. / Nie przejmuj się
212. mời anh uống cà phê. / Napij się kawy
213. Mời em uống trà. / Napij się herbaty
Wednesday, January 30, 2008
NHỮNG CÂU HỮU DỤNG VIỆT BA
Tuesday, January 22, 2008
TIẾNG BA LAN MỖI NGÀY 03/C51-C100
51 Bây giờ chúng tôi đang xem tivi
Oglądamy teraz telewizję.
52 Chúng ta ăn tối bây giờ phải không?
Czy jemy teraz kolację?
53 Bây giờ chúng ta không ăn sáng.
Nie jemy teraz śniadania.
54 Bây giờ các bạn ăn bánh mì.
Wy teraz jecie chleb.
55 Có phải bây giờ các anh đọc sách không?
Czy wy teraz czytacie?
56 Bây giờ các anh không ngủ.
Wy teraz nie śpicie.
57 Bây giờ họ không nhảy chung.
Oni teraz tańczą razem.
58 Có phải bây giờ họ nhìn lên màn ảnh không ?
Czy oni teraz patrzą na ekran?
59 Bây giờ họ không nhìn cô giáo.
Oni nie patrzą teraz na nauczyciela.
60 Bây giờ Paweł và Ania không nhảy.
Paweł i Ania teraz nie tańczą.
61 Có phải bây giờ Ania và Anieszka ăn tối không ?
Czy Ania i Agnieszka jedzą teraz kolację?
62 Bây giờ họ không uống rựu vang
Oni nie piją teraz wina.
63 Ai uống bia của tôi ?
Kto pije moje piwo?
64 Bây giờ ai đọc sách này ?
Kto teraz czyta tę książkę?
65 Ai học tiếng Balan?
Kto się uczy polskiego?
66 Ai đọc sách vào buổi tối?
Kto czyta książki wieczorem?
67 Ai học từ mới mỗi ngày ?
Kto uczy się nowych słówek codziennie?
68 Ai chạy xe nhanh?
Kto jeździ szybkim samochodem?
69 Ai chạy xe màu đỏ này ?
Kto jedzie tym czerwonym samochodem?
70 Bây giờ anh đi đâu ?
Gdzie teraz idziesz?
71 Bây giờ anh học cái gì ?
Czego się teraz uczysz?
72 Buổi tối anh đi đâu ?
Gdzie chodzisz wieczorami?
73 Bạn học gì vào sáng thứ bảy ?
Czego uczysz się w sobotnie poranki?
74 Bây giờ tôi đi với anh của tôi.
Idę teraz z moim bratem.
75 Bây giờ anh đi với ai ?
Z kim teraz idziesz?
76 Bây giờ tôi nhìn bức tường.
Patrzę teraz na ścianę.
77 Anh nhìn cái gì ?
Na co patrzysz?
78 Bây giờ tôi nhìn bạn tôi.
Patrzę teraz na mojego przyjaciela.
79 Bây giờ tôi nhảy với bạn gái của tôi.
Tańczę teraz z moją dziewczyną.
80 Bây giờ anh ta nhảy với ai ?
Z kim on teraz tańczy?
81 Bây giờ chúng tôi nghe thầy giáo của chúng tôi.
Słuchamy teraz naszego nauczyciela.
82 Bây giờ chúng tôi nghe ai ?
Kogo teraz słuchamy?
83 Thường thường tôi không đọc báo, nhưng bây giờ tôi đọc báo.
Zwykle nie czytuję gazet, ale teraz czytam gazetę.
84 Buổi sáng tôi luôn luôn uống sữa, nhưg bây giờ tôi đang uống cà phê.
Zawsze pijam mleko rano, ale teraz piję kawę.
85 Tôi thường xem ti vi với bạn gái tôi, nhưng bây giờ chúng tôi đang nhảy.
Często oglądam telewizję z moją dziewczyną, ale teraz tańczymy.
86 Tại sao bạn thích công việc của bạn.
Dlaczego lubisz swoją pracę?
87 Tại sao bạn làm việc buổi tối
Dlaczego pracujesz wieczorami?
88 Tại sao anh ta đi đến trường trong ngày chủ nhật ?
Dlaczego on chodzi do szkoły w niedziele?
89 Tại sao cô ấy ăn sáng vào buổi trưa ?
Dlaczego ona je śniadanie po południu?
90 Tại sao chúng tôi làm việc từ thứ hai đến thứ sáu ?
Dlaczego my pracujemy od poniedziałku do piątku?
91 Tại sao Jan thích nghe nhạc ?
Dlaczego Jan lubi słuchać muzyki?
92 Tại sao người ta ăn trong nhà hàng ?
Dlaczego ludzie jadają w restauracjach?
93 Tại sao cô Stempak đi làm bằng ôtô ?
Dlaczego Pani Stempak jeździ do pracy autem?
94 Khi nào anh ấy đi nhà thờ ?
Kiedy on chodzi do kościoła?
95 Khi nào họ đi nhà thờ ?
Kiedy oni chodzą do kościoła?
96 Tại sao họ ngủ trong nhà bếp ?
Dlaczego oni sypiają w kuchni?
97 Tại sao họ đi làm buổi tối ?
Dlaczego oni chodzą do pracy wieczorem?
98 Tại sao Jan và Maria ăn trong nhà hàng ?
Dlaczego Jan i Maria jadają w restauracji?
99 Anh ấy luôn đi làm bằng ôtô
On zwykle jeździ do pracy autem.
100 Chị ấy không bao giờ ngủ trên giường của chị ấy
Ona nigdy nie sypia w swoim łóżku.
TIẾNG BA LAN MỖI NGÀY 04/C100-C150
101 Chị ấy luôn ngủ trong nhà tắm
Ona zawsze sypia w łazience.
102 Họ thường đi mua sắm
Oni często chodzą na zakupy.
103 Khi nào họ đi mua sắm ?
Kiedy oni chodzą na zakupy?
104 Bạn là thủy thủ.
Ty jesteś żeglarzem.
105 Họ là thợ mộc giỏi.
Oni są dobrymi stolarzami.
106 Vợ của Mareklà thợ uốn tóc.
Żona Marka jest fryzjerką.
107 Chồng của chị ấy tên là Józef
Jej mąż ma na imię Józef.
108 Con gái của chị ấy là sinh viên.
Jej córka jest studentką.
109 Con chó của chúng tôi đẹp.
Nasz pies jest piękny.
110 Những con mèo của chúng tôi thích nhảy nhót.
Nasze koty lubią skakać.
111 Có phải những con mèo của chúng tôi thích nhảy không ?
Czy nasze koty lubią skakać?
112 Marek thức dậy lúc bảy giờ sáng và ăn sáng lúc bảy giờ mười lăm.
Marek wstaje o siódmej rano i je śniadanie kwadrans po siódmej.
113 Khi nào anh ấy đi làm ?
Kiedy on chodzi do pracy?
114 Có phải các bạn thường đi xem xi nê không ?
Czy często chodzicie do kina?
115 Tôi không bao giờ xem tivi.
Ja nigdy nie oglądam telewizji.
116 Vợ của tôi thích nấu ăn lắm.
Moja żona bardzo lubi gotować.
117 Chồng của tôi có nhiều tiền.
Mój mąż ma dużo pieniędzy.
118 Anh là người quan trọng.
Ty jesteś ważną osobą.
119 Anh ấy không phải là cảnh sát.
On nie jest policjantem.
120 Anh ta cưới vợ rồi phải không ?
Czy on jest żonaty?
121 Chị ấy có chồng rồi phải không ?
Czy ona jest zamężna?
122 Có phải Tomek và Kasia có nhiều con không ?
Czy Tomek i Kasia mają dużo dzieci?
123 Bạn thường ngủ ở đâu ?
Gdzie zwykle sypiasz?
124 Họ thường đi đâu chung với nhau ?
Gdzie oni często chodzą razem?
125 Tôi thích học từ mới.
Lubię uczyć się nowych słówek.
126 Ông Gnitek không thích đọc sách.
Pan Gniotek nie lubi czytać książek.
127 Họ không thích nói chuyện.
Oni nie lubią rozmawawiać.
128 Con cái của họ rất khôn ngoan.
Ich dzieci są bardzo mądre.
129 Họ có những đứa con khôn ngoan
Oni mają bardzo mądre dzieci.
130 Anh trai của các bạn học tiếng balan vào tối thứ hai và sáng thứ tư.
Wasz brat zwykle uczy się polskiego w ponidziałkowe wieczory i w środowe
poranki.
131 Bạn của chúng tôi thỉnh thỏang đi nhà thờ vào trưa thứ năm.
Nasz przyjaciel czasami chodzi do kościoła w czwartkowe
popołudnia.
132 Họ không bao giờ đi xe lửa.
Oni nigdy nie jeżdżą pociągiem.
133 Người thủy thủ này luôn đọc những cuốn sách khó vào tối thứ bảy.
Ten żeglarz zawsze czytuje trudne książki w sobotnie wieczory.
134 Những người thợ mộc thích làm việc vào sáng sớm chủ nhật.
Stolarze lubią pracować w niedzielne poranki.
135 Con mèo của tôi đến từ Đức.
Mój kot pochodzi z Niemiec.
136 Thầy giáo của chúng tôi rất thích dạy tiếng Balan.
Nasz nauczyciel bardzo lubi uczyć polskiego.
137 Chúng tôi làm việc ngày chủ nhật, vì chúng tôi thích làm việc.
Pracujemy w niedziele, ponieważ lubimy pracować.
138 Nó đi học , vì nó thích học.
On chodzi do szkoły, bo lubi się uczyć.
139 Chị ấy đi làm, vì chị ấy thích làm việc.
Ona chodzi do pracy, ponieważ lubi pracować.
140 Xe hơi của tôi to, màu đỏ và đắt.
Moje samochody są duże, czerwone i drogie.
141 Marek có bốn xe hơi màu đỏ.
Marek ma cztery czerwone samochody.
142 Trên bàn có những cánh hoa vàng.
Na stole są żółte kwiaty.
143 Bạn bao nhiêu tuổi ?
Ile masz lat?
144 Ông ta bao nhiêu tuổi ?
Ile on ma lat?
145 Chị ấy bao nhiêu tuổi ?
Ile ona ma lat?
146 Họ bao nhiêu tuổi ?
Ile oni mają lat?
147 Jan bao nhịeu tuổi ?
Ile Jan ma lat?
148 Chồng bạn bao nhiêu tuổi ?
Ile twój mąż ma lat?
149 Con mèo của bạn bao nhiêu năm ?
Ile lat ma twój kot?
150 Con của bà ấy bao nhiêu tuổi ?
Ile lat ma jej dziecko?
Friday, January 18, 2008
LỊCH SỬ, ĐỊA LÝ, VĂN HÓA, TÔN GIÁO......
Lịch sử
Ba Lan bắt đầu trở thành một thực thể và lãnh thổ được ghi nhận từ khoảng giữa thế kỷ thứ 10 dưới thời triều đại Piast. Nhà vua Ba Lan đầu tiên được ghi chép trong lịch sử, Mieszko I, được rửa tội năm 966, chấp nhận Thiên chúa giáo Cơ đốc làm tôn giáo chính thức mới của quốc gia, và đa phần dân cư đều cải theo đạo này trong thế kỷ tiếp sau. Ở thế kỷ 12, Ba Lan bị phân chia thành nhiều quốc gia nhỏ hơn, các quốc gia này sau đó đã bị các đội quân Mông Cổ tàn phá trong những năm 1241, 1259 và 1287
Năm 1320 Władysław I trở thành vua nước Ba Lan mới tái thống nhất. Con trai ông, Kazimierz III, chấn chỉnh lại nền kinh tế Ba Lan, xây dựng các lâu đài mới và chiến thắng trong cuộc chiến với Lãnh địa công tước Ruthenia (Lwów trở thành một thành phố Ba Lan).
Tử thần Đen (nạn dịch hạch) ảnh hưởng tới hầu như mọi vùng Châu Âu trong giai đoạn 1347-1351 không lan tới Ba Lan cho tới tận năm 1389[1].
Thời triều đại Jagiellon, lập liên minh với nước láng giềng Litva. Một thời kỳ hoàng kim diễn ra trong thế kỷ 16 sau khi Liên minh Lublin, lập ra Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva. Các công dân Ba Lan kiêu hãnh về những quyền tự do thời trước (Złota Wolność) của mình và hệ thống nghị viện Sejm, với quyền ưu tiên lớn nhất giành cho giới quý tộc szlachta. Từ thời ấy, người Ba Lan đã coi tự do là giá trị quan trọng nhất của họ; người Ba Lan thường tự gọi mình là "quốc gia của những người tự do".
Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva ở thời rộng lớn nhấtGiữa thế kỷ 17, Thụy Điển xâm lược Ba Lan trong thời kỳ hỗn loạn của quốc gia này được gọi là "Đại hồng thuỷ" (potop).
Nhiều cuộc chiến chống lại Đế chế Ottoman, Nga, Cossacks, Transylvania và Brandenburg-Phổ cuối cùng kết thúc vào cuối năm 1699. Trong 80 năm tiếp theo, sự suy tàn của chính quyền trung ương và sự đình trệ của các định chế khiến quốc gia trở nên suy yếu, dẫn tới khuynh hướng vô chính phủ và tăng tình trạng phụ thuộc vào Nga.
Cuối cùng điều này dẫn tới Liberum Veto (phủ quyết tự do), cho phép bất kỳ một thành viên nghị viện nào cũng có thể làm đình trệ hoạt động của Sejm trong kỳ họp, làm tê liệt hoàn toàn bất kỳ nỗ lực cải cách nào. Các Sa hoàng Nga lợi dụng tình trạng chính trị hỗn loạn này cung cấp tiền cho những kẻ phản quốc trong nghị viện để chúng ngăn cản mọi cải cách và nỗ lực thành lập hiến pháp mới cần thiết cho Ba Lan.(Tiêu bản:Polish statehood)
Thời đại khai sáng ở Ba Lan đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển phong trào quốc gia tái thiết đất nước, mang lại hiến pháp văn bản hiện đại đầu tiên của Châu Âu, Hiến pháp mùng 3 tháng 5 năm 1791. Quá trình cải cách bị ngừng trệ với ba lần phân chia Ba Lan giữa Nga, Phổ và Áo trong các năm 1772, 1793 và 1795, khiến nước này hoàn toàn tan rã. Những người Ba Lan cảm thấy tự do của họ đang mất đi và đã nhiều lần đứng lên chống lại những kẻ xâm lược (xem Danh sách các cuộc khởi nghĩa Ba Lan).
Napoléon Bonaparte tái lập quốc gia Ba Lan dưới tên Lãnh địa Warszawa,, nhưng sau các cuộc chiến tranh Napoléon, Ba Lan một lần nữa lại bị phân chia bởi Đồng Minh tại Hội nghị Wien. Phần phía đông do các Sa hoàng Nga cai quản với tư cách một Vương quốc Hội nghị, và có một hiến pháp tự do. Tuy nhiên, các Sa hoàng nhanh chóng thu hẹp các quyền tự do của người Ba Lan và cuối cùng đã sáp nhập nước này trên thực tế (de facto). Cuối thế kỷ 19th century, vùng Galicia thuộc quyền quản lý của Áo đã trở thành ốc đảo tự do của Ba Lan.
Trong Thế chiến thứ nhất tất cả các nước Đồng Minh đồng ý việc phục hồi quốc gia Ba Lan mà Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson đã tuyên bố tại Điểm 13 trong văn bản Mười bốn Điểm của ông. Một thời gian ngắn sau khi Đức đầu hàng vào tháng 11, 1918, Ba Lan tái giành độo lập trở thành nền Cộng hòa Ba Lan thứ hai (II Rzeczpospolita Polska). Nước này tái khẳng định sự độc lập của mình sau một loạt các cuộc xung đột quân sự, nổi tiếng nhất là cuộc Chiến tranh Ba Lan-Sô viết 1919-1921.
Poland trong giai đoạn 1922 - 1938 Cuộc Đảo chính tháng 5 năm 1926 của Józef Piłsudski khiến quyền kiểm soát nền Cộng hòa Ba Lan thứ hai rơi vào tay phong trào Sanacja. Thời kỳ này kéo dài tới khi Thế chiến thứ hai nổ ra ngày 1 tháng 9 năm 1939, khi nước Đức Phát xít và Liên bang xô viết xâm lược Ba Lan (17 tháng 9). Warszawa bị chiếm ngày 28 tháng 9 năm 1939 và Ba Lan được chia thành hai vùng, vùng thuộc quyền kiểm soát của Đức Phát xít và vùng Liên xô như được đồng thuận trong Hiệp ước Ribbentrop-Molotov. Phần phía đông thuộc Phát xít Đức được gộp vào vùng Chính phủ Chung, và phần phía tây (đa số từng thuộc Đức trước Thế chiến thứ nhất) được sáp nhập vào Nhà nước Đức.
Trong số tất cả các quốc gia liên qua tới cuộc chiến, Ba Lan có phần trăm thiệt hại nhân mạng cao nhất: hơn 6 triệu người chết, một nửa trong số đó là người Ba Lan Do Thái. Ba Lan cũng là nước có số quân tham chiến đứng thứ 4 của Đồng Minh, sau Hoa Kỳ, và Anh Quốc và Liên xô, để đánh bại hoàn toàn Phát xít Đức. Khi kết thúc chiến tranh, các biên giới của Ba Lan được mở rộng thêm về phía tây, biên giới phía tây được rời đến ranh giới Oder-Neisse, trong lúc ấy biên giới phía đông lùi về ranh giới Curzon, nhường một phần lãnh thổ cho Liên Xô. Nước Ba Lan mới xuất hiện nhỏ hơn trước 20% với diện tích 77,500 kilômét vuông (29,900 dặm vuông). Việc sửa đổi biên giới đã buộc hàng triệu người Ba Lan, Đức, Ukraina và Do Thái phải rời bỏ nhà cửa.
Cuối Thế chiến thứ hai, các lãnh thổ màu hồng được chuyển từ Ba Lan cho Liên bang xô viết và các lãnh thổ màu vàng từ Đức sang Ba LanHậu quả của các sự kiện trên là Ba Lan, lần đầu tiên trong lịch sử đa văn hóa của họ, trở thành một đất nước thống nhất chủng tộc. Một cộng đồng Ba Lan thiểu số vẫn đang sống ở các nước lân cận như Ukraina, Belarus và Latvi, cũng như tại các nước khác (xem bài viết người Ba Lan để biết con số dân). Số lượng người Ba Lan tại nước ngoài đông đảo nhất là ở Hoa Kỳ.
Liên bang xô viết thành lập ra một chính phủ cộng sản mới tại Ba Lan, tương tự với đa phần còn lại của Khối Đông Âu. Sự liên minh quân sự bên trong khối Hiệp ước Warszawa) trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh cũng là một phần của sự thay đổi này.
Năm 1948 một bước chuyển sang chủ nghĩa Stalin khiến nước này bắt đầu rơi vào thời kỳ cầm quyền chuyên chế. Nước Cộng hòa Nhân dân Ba Lan (Polska Rzeczpospolita Ludowa) được chính thức tuyên bố thành lập năm 1952.
Năm 1956 chính quyền bắt đầu nới lỏng kiểm soát, thả tự do một số tù nhân và cho thêm dân chúng một số quyền tự do. Sự ngược đãi những nhân vật đối lập cộng sản vẫn diễn ra.
Tình trạng hỗn loạn lao động năm 1980 dẫn tới việc thành lập "Công đoàn Đoàn Kết" ("Solidarność") đối lập, và tổ chức này dần trở thành một lực lượng đối lập chính trị. Công đoàn đoàn kết làm xói mòn ảnh hưởng thống trị của Đảng cộng sản;
Tới năm 1989 họ đã giành được thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử nghị viện, và Lech Wałęsa, một ứng cử viên của Công đoàn Đoàn Kết đã thắng cử tổng thống năm 1990. Phong trào Công đoàn Đoàn Kết đã góp phần to lớn vào sự sụp đổ nhanh chóng sau đó của chủ nghĩa cộng sản trên khắp Đông Âu.
Một chương trình liệu pháp sốc đầu thập niên 1990 đã cho phép nước này chuyển đổi nền kinh tế trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất vùng Trung Âu.
Dù có tình trạng sụt giảm tạm thời các tiêu chuẩn kinh tế và xã hội, nhưng nước này đã có được nhiều cải thiện về nhân quyền khác, như tự do ngôn luận, điều hành đất nước theo quy chế dân chủ.
Ba Lan là nước hậu cộng sản đầu tiên đạt tới mức GDP trước năm 1989.
Năm 1991 Ba Lan trở thành thành viên Nhóm Visegrad và gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) năm 1999 cùng với Cộng hòa Séc và Hungary.
Các cử tri Ba Lan đã bỏ phiếu đồng ý gia nhập Liên minh châu Âu trong một cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức vào tháng 6 năm 2003, và nước này đã chính thức trở thành thành viên ngày 1 tháng 5 năm 2004.
Chính trị
Bài chính về chính trị và chính quyền của Ba Lan có thể tìm đọc tại Loạt bài về chính trị và chính quyền của Ba Lan.
Ba Lan là một nền dân chủ cộng hoà. Hiến pháp hiện tại của nước này được công bố năm 1997. Cơ cấu chính phủ tập trung quanh Hội đồng Bộ trưởng, do thủ tướng lãnh đạo.
Thủ tướng hiện nay của Ba Lan là Jarosław Kaczyński. Tổng thống chỉ định nội các theo đề xuất của thủ tướng, thường thủ tướng là người đứng đầu liên minh đa số trong hạ viện (Sejm).
Tổng thống được bầu theo hình thức phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ năm năm, giữ vai trò lãnh đạo nhà nước. Tổng thống hiện tại là Lech Kaczyński, người em song sinh của Jarosław Kaczyński.
Các cử tri Ba Lan bầu ra nghị viện lưỡng viện gồm 460 thành viên hạ viện Sejm và 100 thành viên thượng viện. Sejm được bầu theo hệ thống bầu cử đại diện tỷ lệ sử dụng phương pháp d'Hondt tương tự như cách thức được áp dụng trong các hệ thống chính trị nghị viện. Thượng viện, được bầu theo cách thức bầu khối đa số, nhiều ứng cử viên có tỷ lệ ủng hộ cao nhất được bầu ra từ mỗi khu vực bầu cử. Ngoại trừ các đảng dân tộc thiểu số, chỉ các ứng cử viên của các đảng chính trị nhận được ít nhất 5% tổng số phiếu bầu toàn quốc mới được vào Sejm.
Khi cùng họp, các thành viên của Sejm và Thượng viện tạo thành Quốc hội (Zgromadzenie Narodowe). Quốc hội chỉ họp trong ba trường hợp:
* chấp nhận lời tuyên thệ nhậm chức của Tổng thống mới,
* buộc tội Tổng thống nền Cộng hòa trước Tòa án Quốc gia
* và tuyên bố Tổng thống không đủ năng lực thi hành những trách nhiệm của mình vì lý do sức khoẻ.
Từ trước tới nay, Quốc hội chưa từng họp để thực hiện hai quyền sau trong ba quyền trên.
Nhánh tư pháp đóng vai trò khiêm tốn trong việc đưa ra quyết định.
Các thể chế chủ yếu của nó gồm Tòa án Tối cao (Sąd Najwyższy),
Tòa án Hành chính Tối cao (Naczelny Sąd Administracyjny)
- các thẩm phán được Tổng thống chỉ định theo giới thiệu của Hội đồng Quốc gia về Tư pháp trong một thời hạn xác định,
Tòa án Hiến pháp (Trybunał Konstytucyjny) - các thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ chín năm và Tòa án Quốc gia (Trybunał Stanu) - các thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ tương đương nhiệm kỳ của Sejm, ngoại trừ chức danh chủ tịch do Chủ tịch thứ nhất Tòa án Tối cao nắm giữ.
Sejm (khi được Thượng viện đồng thuận) chỉ định Ombudsman hay Cao ủy Bảo vệ Nhân quyền (Rzecznik Praw Obywatelskich) với nhiệm kỳ chín năm. Ombudsman có trách nhiệm giám sát và thực thi các quyền hạn và các quyền tự do của con người cũng như của công dân, luật pháp và các nguyên tắc của đời sống cộng đồng và sự công bằng xã hội.
Địa lý
Địa lý Ba Lan gồm hầu như gồm toàn bộ những vùng đất thấp của Đồng bằng Bắc Âu, với độ cao trung bình 173 mét (568 ft), dù Sudetes (gồm Karkonosze) và dãy Núi Carpathia (gồm dãy núi Tatra, nơi có điểm cao nhất Ba Lan, Rysy, 2,499 m hay 8,199 ft) hình thành nên biên giới phía nam. Nhiều con sông lớn chảy ngang các đồng bằng; ví dụ, Wisła, Odra, Warta (Phía Tây) Bug. Ba Lan có hơn 9,300 hồ, chủ yếu ở phía bắc đất nước. Mazury là hồ lớn nhất và được nhiều du khách tham quan nhất tại Ba Lan. Những tàn tích của các khu rừng cổ vẫn còn sót lại: xem Danh sách những khu rừng tại Ba Lan, Rừng Bialowieza. Ba Lan có khí hậu ôn hoà, thời tiết lạnh, nhiều mây, hơi khắc nghiệt vào mùa đông và mùa hè dễ chịu, thường có mưa rào và mưa sét.
Các thành phố chính
Agglomeration hay conurbation Voivodeship Dân số(Ước tính, 2005)
1 Katowice / MK (USIA) Silesia 3,487,000
2 Warszawa Masovia 2,679,000
3 Kraków Lesser Poland 1,400,000
4 Łódź Łódź 1,300,000
5 Tricity Pomerania 1,100,000
5 Poznań Greater Poland 1,000,000
Thành phố Voivodeship Dân số 20 tháng 5 năm 2002 Dân số 31 tháng 12 năm 2004
1 Warszawa Masovia 1,671,670 1,692,854
2 Łódź Łódź 789,318 774,004
3 Kraków Lesser Poland 758,544 757,430
4 Wrocław Lower Silesia 640,367 636,268
5 Poznań Greater Poland 578,886 570,778
6 Gdańsk Pomerania 461,334 459,072
7 Szczecin Western Pomerania 415,399 411,900
8 Bydgoszcz Kuyavia-Pomerania 373,804 368,235
9 Lublin Lublin 357,110 355,998
10 Katowice Silesia 327,222 319,904
11 Białystok Podlasie 291,383 292,150
12 Gdynia Pomerania 253,458 253,324
13 Częstochowa Silesia 251,436 248,032
14 Sosnowiec Silesia 232,622 228,192
15 Radom Masovia 229,699 227,613
16 Kielce Świętokrzyskie 212,429 209,455
17 Toruń Kuyavia-Pomerania 211,243 208,278
18 Gliwice Silesia 203,814 200,361
19 Zabrze Silesia 195,293 192,546
20 Bytom Silesia 193,546 189,535
21 Bielsko-Biała Silesia 178,028 176,987
22 Olsztyn Warmia-Masuria 173,102 174,550
23 Rzeszów Subcarpathia 160,376 159,020
24 Ruda Śląska Silesia 150,595 147,403
25 Rybnik Silesia 142,731 141,755
26 Tychy Silesia 132,816 131,547
27 Dąbrowa Górnicza Silesia 132,236 130,789
28 Opole Opole 129,946 128,864
29 Płock Masovia 128,361 127,841
30 Elbląg Warmia-Masuria 128,134 127,655
31 Wałbrzych Lower Silesia 130,268 127,566
32 Gorzów Wielkopolski Lubusz 125,914 125,578
33 Włocławek Kuyavia-Pomerania 121,229 120,369
34 Tarnów Lesser Poland 119,913 118,267
35 Zielona Góra Lubusz 118,293 118,516
36 Chorzów Silesia 117,430 115,241
37 Kalisz Greater Poland 109,498 108,792
38 Koszalin Western Pomerania 108,709 107,773
39 Legnica Lower Silesia 107,100 106,143
40 Słupsk Pomerania 100,376 99,827
41 Grudziądz Kuyavia-Pomerania 99,943 98,757
Xem thêm: Danh sách các thành phố có trên 20,000 dân tại Ba Lan (điều tra dân số 2002)
Khu vực hành chínhĐể biết thêm thông tin về nội dung này, xem Khu vực hành chính Ba Lan.
Bản đồ hành chính Ba LanBa Lan được chia thành mười sáu vùng hành chính được gọi là các voivodeship (województwa, số ít - województwo):
Voivodeship Thành phố thủ đô (các thành phố)
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship (Kujawsko-Pomorskie) Bydgoszcz và Toruń
Greater Poland Voivodeship (Wielkopolskie) Poznań
Lesser Poland Voivodeship (Małopolskie) Kraków
Łódź Voivodeship (Łódzkie) Łódź
Lower Silesian Voivodeship (Dolnośląskie) Wrocław
Lublin Voivodeship (Lubelskie) Lublin
Lubusz Voivodeship (Lubuskie) Gorzów Wielkopolski và Zielona Góra
Masovian Voivodeship (Mazowieckie) Warszawa
Opole Voivodeship (Opolskie) Opole
Podlasie Voivodeship (Podlaskie) Białystok
Pomeranian Voivodeship (Pomorskie) Gdańsk
Silesian Voivodeship (Śląskie) Katowice
Subcarpathian Voivodeship (Podkarpackie) Rzeszów
Swietokrzyskie Voivodeship (Świętokrzyskie) Kielce
Warmian-Masurian Voivodeship (Warmińsko-Mazurskie) Olsztyn
West Pomeranian Voivodeship (Zachodniopomorskie) Szczecin
Dưới mức khu vực hành chính là:
powiat (tỉnh)
gmina (làng)
Kinh tế
Đồng tiền: złoty
Từ khi quay trở lại chế độ dân chủ, Ba Lan đã kiên định theo đuổi chính sách tự do hoá kinh tế và hiện đã trở thành một trong những ví dụ thành công nhất trong việc chuyển tiếp từ một nền kinh tế nửa tư bản nửa nhà nước sang một nền kinh tế thị trường chủ yếu sở hữu tư nhân.
Việc tư nhân hoá các công ty nhà nước vừa và nhỏ và luật tự do thành lập các công ty mới đã cho phép lĩnh vực tư nhân có bước phát triển mạnh mẽ, cùng với đó là sự xuất hiện của những tổ chức vì quyền lợi người tiêu dùng. Việc tái cơ cấu và tư nhân hóa "các lĩnh vực nhạy cảm" (như, than, thép, đường sắt, và năng lượng) đã bắt đầu. Vụ tư nhân hóa lớn nhất là việc bán Telekomunikacja Polska, công ty viễn thông quốc gia cho France Telecom (2000) và phát hành 30% cổ phần của ngân hàng lớn nhất Ba Lan, PKO BP, ra thị trường chứng khoán nước này (2004).
Ba Lan có khu vực nông nghiệp rộng lớn với những trang trại tư nhân với tiềm năng để trở thành nước xuất khẩu lương thực hàng đầu trong Liên minh Châu Âu mà họ đang là thành viên. Tuy nhiên, những thách thức vẫn tồn tại, đặc biệt là sự phụ thuộc vào đầu tư. Những cải cách cơ cấu trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ, giáo dục, hệ thống trợ cấp, và hành chính nhà nước đã tạo ra những áp lực thuế lớn hơn dự kiến. Warszawa dẫn đầu Trung Âu trong đầu tư nước ngoài [cần chú thích] và cần tiếp tục duy trì nguồn đầu tư đó. Tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đã đạt mức mạnh mẽ và vững chắc từ năm 1993 tới năm 2000 với chỉ một giai đoạn giảm sút ngắn năm 2001 và 2002. Viễn cảnh hội nhập sâu hơn nữa vào Liên minh Châu Âu buộc nền kinh tế phải đi đúng hướng, với mức tăng trưởng hàng năm là 3.7% năm 2003, tăng so với mức 1.4% năm 2002. Năm 2004 tăng trưởng GDP lên đến 5.4%, và năm 2005 là 3.3%. Dự báo GDP năm 2006 là 5.0%.
Tỷ lệ tăng trưởng hàng năm theo Quý:
2003: Q1 - 2.2% | Q2 - 3.8% | Q3 - 4.7% | Q4 - 4.7%
2004: Q1 - 7.0% | Q2 - 6.1% | Q3 - 4.8% | Q4 - 4.9%
2005: Q1 - 2.1% | Q2 - 2.8% | Q3 - 3.7% | Q4 - 4.3%
2006: Q1 - 5.2% | Q2 - 5.5% |
Dù nền kinh tế Ba Lan hiện đang ở giai đoạn phát triển, vẫn còn nhiều thách thức trước mắt. Nhiệm vụ quan trọng nhất hiện nay là chuẩn bị cho nền kinh tế (thông qua việc tiếp tục cải cách cơ cấu một cách sâu rộng) nhằm cho phép nước này đạt các tiêu chí kinh tế chặt chẽ để gia nhập Đồng tiền chung Châu Âu. Hiện có nhiều dự đoán về thời điểm Ba Lan có thể gia nhập Eurozone, dù những ước tính thường thấy nhất là trong khoảng 2009 và 2013 [cần chú thích].
Hiện tại, Ba Lan đang chuẩn bị đưa đồng Euro vào sử dụng), và đồng Złoty cuối cùng sẽ bị loại bỏ khỏi nền kinh tế Ba Lan.
Từ khi gia nhập Liên minh Châu Âu, nhiều người Ba Lan trẻ tuổi đã rời đất nước sang làm việc tại các nước khác trong Liên minh Châu Âu bởi tỷ lệ thất nghiệp cao trong nước, cao nhất EU (15.7% tháng 7, 2006).
Các sản phẩm của Ba Lan gồm quần áo, vật dụng điện tử, ô tô (gồm cả loại xe Leopard hạng sang), xe buýt (Autosan, Jelcz SA, Solaris, Solbus), máy bay trực thăng (PZL Świdnik), phương tiện vận tải, đầu máy xe lửa, máy bay (PZL Mielec), tàu thuỷ, cơ khí quân sự (gồm xe tăng, các hệ thống SPAAG), dược phẩm (Polpharma, Polfa, vân vân), thực phẩm, các sản phẩm hóa chất,công nghệ micro chip silicon (Sonion), vân vân.
Khoa học, Kỹ thuật và Giáo dục
Trường Đại học Wroclaw - sảnh đường LeopoldinaGiáo dục trong xã hội Ba Lan đã được các vị vua cai trị quan tâm tới ngay từ thế kỷ 12. Cuốn danh mục thư viện Thánh đường Giáo hội Kraków có niên đại từ năm 1110 cho thấy ngay từ đầu thế kỷ 12 tầng lớp trí thức Ba Lan đã tiếp cận với văn hóa Châu Âu. Năm 1364, tại Kraków, Đại học Jagiellonian, do Vua Casimir III sáng lập đã trở thành một trong những trường đại học lớn và sớm nhất Châu Âu. Năm 1773 Vua Stanisław August Poniatowski đã thành lập Hội đồng Giáo dục Quốc gia (Komisja Edukacji Narodowej), bộ giáo dục quốc gia đầu tiên trên thế giới. Ngày nay, Ba Lan có hơn một trăm viện giáo dục sau Trung học; các trường đại học truyền thống có tại các thành phố Gdańsk, Bydgoszcz, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź,Olsztyn, Poznań, Rzeszów, Toruń, Warszawa và Wrocław cũng như các trường đại học kỹ thuật, y, kinh tế có mặt ở khắp nơi trên đất nước với khoảng 61,000 nhân viên. Có khoảng 300 viện nghiên cứu và phát triển với 10,000 nhà nghiên cứu. Tổng số có khoảng 91,000 nhà khoa học tại nước Ba Lan hiện nay.
Theo một bản báo cáo gần đây của Cao ủy Châu Âu, Ba Lan xếp hạng thứ 21 trong danh sách các quốc gia Liên minh Châu Âu về đổi mới. Các điều kiện sáng tạo tri thức đang giảm sút, đặc biệt bởi sự sụt giảm trong nghiên cứu và phát triển kinh doanh, từ 0.28% GDP năm 1998 xuống còn 0.16% năm 2003. Chi phí Nghiên cứu và phát triển công cộng chiếm 0.43% GDP năm 2003. Số lượng trường đại học nhận được tiền tài trợ Nghiên cứu và phát triển từ các doanh nghiệp cũng sút giảm. Vì mức độ chi tiêu Nghiên cứu và phát triển thấp, quá trình chuyển hóa sang nền kinh tế tri thức của Ba Lan rất chậm chạp. Để biết thêm chi tiết, xem Innovation performance factsheet.
Viễn thông và Công nghệ thông tin
Lĩnh vực viên thông chiếm 4.4% GDP (cuối năm 2000), so với 2.5% năm 1996. Tuy nhiên, dù có chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng viễn thông lớn (mức độ sử dụng điện thoại chỉ tăng từ 78 trên 1000 dân năm 1989 lên 282 năm 2000)
mức độ sử dụng điện thoại di động 660 người trên 1000 dân (2005)
Điện thoại - di động: 25.3 triệu (Raport Telecom Team 2005)
Điện thoại - cố định: 12.5 triệu (Raport Telecom Team 2005)
Vận tải
Đường sắt: Đường sắt Ba Lan là một trong những hệ thống đường sắt lớn nhất Liên minh Châu Âu với tổng cộng 23,420 kilômét (14,552 dặm) (1998). Lĩnh vực này đã được cho phép cạnh tranh tự do[1] theo yêu cầu của EU. Tuy nhiên, những sự trì hoãn trong việc cải tổ công ty đường sắt, PKP[2], của các chính phủ trước đây cộng với những khó khăn lớn về tài chính khiến ngành này đang rơi vào khủng hoảng. Việc cải tạo hệ thống, chuẩn hóa tiêu chuẩn với mạng lưới đường sắt phương Tây đang được tiến hành chậm chạp, và nhiều dự án sửa chữa còn đang dang dở khiến cho tốc độ chạy tàu trên nhiều tuyến đường bị hạn chế đáng kể. Những vụ đóng tuyến tương tự những gì đã từng xảy ra tại Vương quốc Anh trong vụ 'Beeching Axe' đã tăng lên nhiều kể từ năm 2000.
Đường bộ: Theo tiêu chuẩn Tây Âu, Ba Lan có cơ sở hạ tầng mạng đường cao tốc khá yếu kém. Chính phủ đã tiến hành chương trình nằm cải thiện tiêu chuẩn một số tuyến đường cao tốc chính của quốc gia tới năm 2013. Tổng chiều dài đường cao tốc là 364,657 kilômét (226,587 dặm). Tổng cộng có 9,283,000 ô tô khách được đăng ký và 1,762,000 xe tải, xe buýt (2000).
Hàng không: Mười sân bay lớn nhất Ban Lan (Theo thứ tự lượng khách giảm dần: Warszawa, Kraków, Katowice, Gdańsk, Wrocław, Poznań, Szczecin, Rzeszów, Bydgoszcz và Łódź), với tổng cộng 123 sân bay và phi trường cũng như ba sân bay trực thăng. Số lượng hành khách đi máy bay tại Ba Lan đã tăng liên tục từ năm 1991.
Đường thuỷ: Tổng chiều dài các con sông và kênh có thể vận chuyển đường thủy là 3,812 kilômét (2,369 dặm). Merchant marine gồm 114 tàu, và 100 tàu khác đăng ký bên ngoài quốc gia. Các cảng chính gồm: Cảng Gdańsk, Cảng Gdynia, Cảng Szczecin, Cảng Świnoujście, Cảng Ustka, Cảng Kolobrzeg, Gliwice, Warszawa, Wrocław.
Nhân khẩu
Trước kia Ba Lan là đất nước của nhiều ngôn ngữ, văn hóa và tôn giáo. Tuy nhiên, sau Chiến tranh thế giới thứ hai và cuộc di chuyển về phía tây tới vùng nằm giữa đường Curzon và đường Oder-Neisse khiến Ba Lan trở thành một nước thuần nhất dân tộc.
Ngày nay 36,983,700 triệu người, hay 96.74% tổng dân số tự coi mình là người Ba Lan (Điều tra dân số 2002), 471,500 (1.23%) tự cho mình thuộc quốc tịch khác. 774,900 người (2.03%) không tuyên bố thuộc bất kỳ một quốc tịch nào.
Các nhóm dân tộc thiểu số được công nhận chính thức gồm: German, Ukraine, Látvi, Do Thái và Belarus.
Tiếng Ba Lan, một thành viên của nhánh Tây Slavic của các ngôn ngữ Slavic, là ngôn ngữ chính thức của Ba Lan.
Đa số dân nước này theo Công giáo La Mã, 89.8% là người Cong giáo (theo thống kê của GH baptist) với 75% thực hiện các nghi lễ công giáo.
Số còn lại chủ yếu theo Giáo Hội chính thống phía đông (khoảng 509 500), Nhóm chứng nhân của Jehovah (khoảng 123 034) và nhiều nhóm Tin Lành (khoảng 86 880 trong nhóm GH Evangelical-Augsburg và khoảng con số tương tự các GH nhỏ khác). [3]
Những năm gần đây dân số Ba Lan không còn tăng trưởng nữa, vì sự di cư tăng lên và tỷ lệ sinh trong nước giảm rõ rệt.
Văn phòng điều tra dân số đã ước tính tổng số dân Ba Lan năm 2005 là 38,173,835, hơi giảm so với 38,230,080 năm 2002.
Bởi việc gia nhập Liên minh Châu Âu của Ba Lan, một lượng lớn người dân nước này đã đi sang làm việc tại các nước Tây Âu như Anh Quốc và Ireland.
Văn hoá
Văn hóa Ba Lan có lịch sử lâu dài hàng nghìn năm, có ảnh hưởng từ cả phương Đông và phương Tây. Ngày nay chúng ta vẫn thấy các ảnh hưởng đó trong kiến trúc, văn hóa dân gian và nghệ thuật Ba Lan. Ba Lan cũng nằm trong vùng ảnh hưởng từ các nước như Ý, Đế chế Ottoman, Pháp và Mỹ. Giáo hoàng John Paul II, Fryderyk Chopin, Mikołaj Copernicus, Lech Wałęsa, Henryk Sienkiewicz, Adam Mickiewicz, Jan Matejko, Marie Curie, Roman Polański, Witold Gombrowicz và nhiều người khác đều là công dân Ba Lan.
Những món ăn nổi tiếng của ẩm thực Ba Lan gồm:
bigos,
kiełbasa,
barszcz (súp củ cải đỏ),
czernina (súp máu vịt),
schabowy z kapustą, pierogi,
gołąbki và nhiều món khoai tây khác.
Xếp hạng quốc tế
Chỉ số phát triển con người 2005: Hạng 36 trong số 177 quốc gia.
Phóng viên không biên giới chỉ số tự do báo chí thế giới 2005: Hạng 53 trong số 167 quốc gia.
Chỉ số tự do kinh tế 2005: Hạng 41 trong số 155 quốc gia.
Chỉ số đổi mới sơ lược 2005: Hạng 21 trong số 25 quốc gia.
(theo wikipedia)
GIỚI THIỆU VỀ BA LAN
Cộng hòa Ba Lan (tiếng Ba Lan: Rzeczpospolita Polska) là một quốc gia ở Trung Âu, tiếp giáp với các nước Đức, Slovakia, Séc, Ukraina, Belarus, Litva, Nga và biển Baltic; diện tích 322577 km², dân số 38,56 triệu gần như thuần chủng người Ba Lan, đa phần (95%) theo đạo Công giáo La Mã được truyền bá vào đây khi nhà nước Ba Lan đầu tiên hình thành vào thế kỷ thứ 10. Lãnh thổ Ba Lan trong lịch sử có nhiều thay đổi, biên giới hiện nay có từ sau Thế chiến thứ hai theo Thoả thuận Yalta.
Quốc gia Ba Lan được thành lập từ hơn 1,000 năm trước
và đạt tới thời kỳ hoàng kim ở gần cuối thế kỷ 16 dưới thời Triều đại Jagiellonia, khi Ba Lan là một trong những nước lớn nhất, giàu nhất và mạnh nhất Châu Âu. Năm 1791 Sejm của Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva chấp nhận Hiến pháp mùng 3 tháng 5, hiến pháp hiện đại đầu tiên của Châu Âu và thứ hai trên thế giới sau Hiến pháp Hoa Kỳ. Ngay sau đó, nước này dừng tồn tại sau khi bị phân chia bởi các nước láng giềng là Nga, Áo và Phổ. Ba Lan giành lại độc lập năm 1918 sau Thế chiến thứ nhất với tư cách Nền Cộng hoà Ba Lan thứ hai. Sau Thế chiến thứ hai nước này trở thành một quốc gia vệ tinh cộng sản của Liên bang xô viết với cái tên Cộng hòa Nhân dân Ba Lan. Năm 1989 cuộc bầu cử bán tự do đầu tiên tại Ba Lan thời hậu chiến đã chấm dứt cuộc đấu tranh giành tự do của Công đoàn Đoàn Kết (Solidarność) khi phong trào này đánh bại những người cầm quyền cộng sản. Nền Cộng hoà Ba Lan thứ ba hiện tại đã được thành lập vài năm sau khi một hiến pháp mới ra đời năm 1997. Năm 1999 gia nhập NATO, và năm 2004 tham gia vào Liên minh châu Âu.
Tên chính thức của nước này là Cộng hòa Ba Lan, trong tiếng Ba Lan Rzeczpospolita Polska. Từ rzeczpospolita là cái tên lịch sử từng được sử dụng liên tục từ thế kỷ 16 thời còn tồn tại Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva, một chế độ quân chủ do bầu cử. Thuật ngữ rzeczpospolita có thể mang ý nghĩa "thịnh vượng chung" hay "cộng hoà" (có hai cách dịch sang tiếng Ba Lan cho thuật ngữ republic của tiếng Anh: republika và rzeczpospolita; nghĩa thứ hai hiện chỉ được sử dụng riêng cho Ba Lan, ví dụ Republika Czeska - Cộng hoà Séc, Republika Francuska - Cộng hoà Pháp, vân vân). Trong thời dưới quyền cộng sản (1952-1989) tên chính thức của nước này là Cộng hòa Nhân dân Ba Lan (Polska Rzeczpospolita Ludowa), cái tên này là sự ngắt đoạn duy nhất trong lịch sử cách gọi tên chính thức.
Ba Lan lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 4 tháng 2 năm 1950.
(Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia)
TIẾNG BALAN MỖI NGÀY 02/c21-c50
21 Địa chỉ của bạn thế nào ?/ Jaki jest twój adres?
22 Địa chỉ của cô ấy thế nào ? / Jaki jest jej adres?
23 Bạn bao nhiêu tuổi ? / Ile masz lat?
24 Ông ta bao nhiêu tuổi ? / Ile on ma lat?
25 Chị ấy bao nhiêu tuổi ? / Ile ona ma lat?
26 Tôi 20 tuổi / Mam 20 lat.
27 Ông ta 50 tuổi / On ma 50 lat.
28 Cô ấy 18 tuổi / Ona ma 18 lat.
29 Có thật không ? / To prawda.
30 Không phải thế. / To nieprawda.
31 Tôi không biết. / Nie wiem.
32 Bạn có 1 con chó phải không ? / Czy masz psa?
33 Hôm nay thứ mấy ? / Jaki jest dzisiaj dzień?
34 Hôm nay chủ nhật. / Dzisiaj jest niedziela.
35 Anh làm việc khi nào ? / Kiedy pracujesz?
36 Bây giờ tôi đi đến trường. / Idę teraz do szkoły.
37 Có phải anh ta đi mua sắm không ?/ Czy on teraz idzie na zakupy?
38 Bây giờ tôi không về nhà. / Nie idę teraz do domu.
39 Bây giờ anh đang lái xe. / Ty prowadzisz teraz samochód.
40 Bây giờ bạn uống sữa phải không ?/ Czy pijesz teraz mleko?
41 Bây giờ bạn không nghe rađiô. / Ty nie słuchasz teraz radia.
42 Bây giờ ông ta ngủ trong phòng ngủ./ On teraz śpi w sypialni.
43 Có phải bây giờ ông ta ăn sáng không ? / Czy on je teraz śniadanie?
44 Bây giờ ông ta không đọc sách. / On nie czyta teraz swojej książki.
45 Bây giờ cô ta hát. / Ona teraz śpiewa.
46 Có phải bây giờ cô ta viết thư không ? /Czy ona teraz pisze list?
47 Bây giờ cô ấy không học từ vựng./ Ona nie uczy się teraz słówek.
48 Bây giờ Jan chơi ghita. / Jan teraz gra na gitarze.
49 Bây giờ Marek không ngủ./ Marek teraz nie śpiewa.
50 Có phải bây giờ Agnieszka học từ vựng không?/Czy Agnieszka uczy się teraz słówek?
TIẾNG BA LAN MỖI NGÀY 01/C01-C20
01 Anh tên gì ? / Jak się nazywasz?
02 Tôi tên là Jan Kowalski. / Nazywam się Jan Kowalski.
03 Anh khỏe không ? / Jak się masz?
04 Khỏe lắm, cảm ơn anh. / Świetnie, dziękuję.
05 Rất khỏe. / Bardzo dobrze.
06 Tên anh ta là gì ? / Jak on się nazywa?
07
08 Tên cô ta là gì ? / Jak ona się nazywa?
09 Anh ta tên là Janusz Kowalski. / On się nazywa Janusz Kowalski.
10 Cô ta tên là Marta./ Ona ma na imię Marta.
11 Anh từ đâu đến ? / Skąd jesteś?
12 Anh ta từ đâu đến ? / Skąd on jest?
13 Cô ấy từ đâu đến ? / Skąd ona jest?
14 Bạn làm nghề gì ? / Jaki jest twój zawód?
15 Nghề của anh ấy là gì ? / Jaki jest jego zawód?
16 Nghề của cô ta là gì ? / Jaki jest jej zawód?
17 Anh ấy là bác sĩ. / On jest lekarzem.
18 Chị ấy là cô giáo. / Ona jest nauczycielką.
19 Số điện thọai của bạn thế nào ? / Jaki masz numer telefonu?
20 Số điện thọai của anh ta thế nào ? /Jaki on ma numer telefonu?
